★ Albohazen Haly (o Albohali, o Abu’Alì Yah-yà ibn Ghalib al-Hayyàt, o Abenragel, o Aboul Hasan Ali al Saybani) [1016-1040]. [carta a1 recto, prime 20 righe] Preclarissim[us] liber cõplet[us] in iudicijs astro[rum]: quê// edidit albohazen Haly filius abenragel qzfeli//cissime incipit: & primo prohemiũ in ipsũ librum.// Hic e[st] liber magn[us] & cõpletus, que ha//li abenragel fili[us]// sum[m]us astrologus// cõposuit de iudi//ciis astro[rum]: quem// yhuda fili[us] Musce// p[rae]cepto dñi alfon//si Romano[rum] & ca//stell[a]e dei gratia re//gis illustris tran//stulit de arabico i[n]// maternu[m] videlicet// hyspanicu[m] idioma. Et que[m] [A]egidi[us] de tebaldis par//mensis aul[a]e imp[er]ialis notari[us] vna cu[m] petro de re//gio ipsius aul[a]e p[r]otonotario transtulit in latinum]. [carta t8 recto] Finit feliciter liber co[m]pletus in iudiciis stella[rum]// que[m] co[m]posuit albohazen hali filius abenragel:// bene revisus & fideli studio eme[n]datus p[er] dominũ// Bartholomeus de Alten de Nusia germanũ artiũ// & medicine Doctore excellentissimũ. Impressus// arte & impe[n]sis Erhardi Radtolt de Augusta: re//gna[n]te Johanne Mocenico duce Venetiarū An//no Dominici incarnationis dñi 1485, quarto no//nas julij Venetijs [Venezia, Erhardt Radtolt, 4 luglio 1485].
In 8° (31.7 cm), [ ]4 a-t8, cc. [4] 152. Testo in carattere gotico su 2 colonne. 58-60 righe per colonna. Capilettera ornati e incisione alla carta 121 verso. Traduzione dall’arabo in spagnolo di Alfonso di Castiglia e dallo spagnolo in latino di Egidio Tebaldi e Pietro De Regiis. Dedica di Ratdolt a Johannes Werdenberg al verso della prima carta, il cui recto è bianco. Il verso dell’ultima carta è bianco.
Editio princeps.
Grande astrologo tunisino, allievo di Masahalla (vedi le schede nn. 4925-4927). Fu chiamato da Bonatti sarcinator, cioè sarto, cioè al-hayyàt. Visse alla Corte di Al-mu Izz ibn Radis, con funzioni di medico e astrologo. Il titolo Liber Completus in Iudiciis Astrorum fu tradotto in latino dallo spagnolo da Platone di Tivoli.
Opera di straordinaria modernità sotto il profilo dei sistemi di interpretazione degli oroscopi individuali. Grande attenzione per le Case e i loro significati: è in effetti attorno a queste categorie che ruota l’intero corpo interpretativo. Minuziosa descrizione dei vari “casi” che interessano la vita quotidiana e dei relativi dati che consentono di predirli. Esemplificativamente: come stabilire se una donna sia incinta o meno, e, nel caso affermativo, se il parto sarà o meno gemellare; se una ragazza sia o meno vergine; se i coniugi si tradiranno; se una moglie sia tendenzialmente fedele o se, invece, non lo sia; chi la spunterà fra due “litiganti”; se tra fratelli ci sia amore od odio; se si diventerà nonni; come e quando vendere e comprare. Tutte le risposte a questi e a numerosi altri quesiti sono motivate in termini fantasiosi, ma secondo le regole dell’astrologia come in allora praticata e applicata.
Esemplari: BNF (2); Bibl. Casa Carducci, Bologna; Bibl. Sperelliana, Gubbio; Bibl. Naz. Braidense, Milano; Bibl. Universitaria Estense, Modena; Bibl. Seminario Vescovile Mondovì; Bibl. Palatina, Parma (2); Museo e Archivio Bibl. della Collegiata San Candido; Bibl. Casanatense, Roma; Bibl. Naz. Marciana, Venezia; Bibl. Apostolica Vaticana; Bibl. Nacional Madrid; British Library; Wellcome Library; Edinburgh Observatory Library; Liverpool University; Bodleian Library, Oxford (3); Niedersächsische Staats und Universitätsbibliothek, Göttingen, Herzog-August Bibliothek, Wolfenbüttel; Thüringer Universitäts und Landesbibliothek Jena; Staatliche Bibliothek Regensburg; Universitätsbibliothek Tübingen; Kungl. Bibliotheket, Stockholm; Uppsala Universitetbibliotek; Linköpings Stadsbibliotek; Warszawa Bibl. Nat.; IDS Zentralbliothek Zürich; Österreichische Nationalbibliothek Wien (4); Duke University Library, North Carolina; UCLA Library, Los Angeles; Stanford University Library, California; Henry Huntington Art Collections and Botanical Gardens, San Marino, California; University of Chicago; Columbia University; Cornell Library, New York; New York Public Library Research; Indiana University, Bloomington; Brown University, Providence, Rhode Island; Harvard University, Houghton Library; Harvard University, Medical School; US Naval Observatory, Washington; Smithsonian Institution, Washington; Princeton University; University of Oklahoma; University of Texas, Austin; Southern Methodist University, Bridwell Library, Dallas; University of Texas, Medical Branch Library.
Bibliografia: GW 12117; Hain 8349; Klebs 35. 1; Gardner 5; Thorndike V p. 419; Bibl. Magica 56; Graesse I 59; Brunet I 13; Caillet I 149; Olschki 13335-6; Bezza II 1009; Riccardi I 2 511; Houzeau-Lancaster 3870 (“fort rare”); Grassi p. 8.
Altre edizioni:
4 aprile 1503, Impressus arte et impensis per Jo. Bapti. Sessa, anno Domini M. CCCCC. III. die IIII. Aprilis, in folio, carattere gotico a 2 colonne, A-Z4 &6, cc. 98, con il titolo Preclarissimus in Judiciis astrorum Albohazen Haly filius Abenragel, noviter impressum et fideliter emendatum [...]. In fine: Finit feliciter liber completus in judiciis stellarum, quem composuit Albohaçen Haly, filius Abenragel, bene revisus [...] per dominum Bartolomeum de Alten [...]; vignetta xilografica al frontespizio che raffigura l’Autore fra i Segni dello Zodiaco; marca di Sessa in fine; iniziali xilografiche; carattere gotico. Esemplari: Leeds University; Bibl. Zelantea, Acireale; Bibl. Universitaria, Bologna; Bibl. Naz. Marciana, Venezia; Bibl. Estense Universitaria, Modena; Bibl. Trivulziana, Archivio Storico, Milano; Bibl. Com. Paroniana, Rieti; Bibl. Lancisiana, Roma; Bibl. Universitaria Alessandrina, Roma; Bibl. Civica Attilio Hortis, Trieste. Bibliografia relativa: Riccardi I 2 511; Rosenthal 3351 (“fort rare”); Caillet I 150; Houzeau-Lancaster 3870; Grassi p. 8; Danesi-Maschietto A 24;
2 gennaio 1520, Impensis vero nobilis viri Luce Antonii de Giunta Florentini. Venetiis impressus anno a nativitate Domini 1520, die 2 mensis Januarii, in folio, carattere gotico a 2 colonne, A-M8 N-O6, cc. [107] [1 bianca]; al frontespizio una vignetta datata 1519 ritrae un astrologo. Il titolo è lo stesso dell’edizione del 1503. Esemplari: Wellcome Library; Bibl. Naz. Vittorio Emanuele III, Napoli; Bibl. Com. Roberto Ardigò, Mantova; Bibl. Com. Forteguerriana, Pistoia; Bibl. Com. degli Ardenti, Viterbo (mutilo); Bibl. Naz. Centr. Vittorio Emanuele II, Roma. Bibliografia relativa: Riccardi I 2 511; Houzeau-Lancaster 3870; Grassi p. 8;
4 aprile 1523 [Venezia] Per Bernardinum Venetum de Vitalibus, die jiii mensis aprilis, con il titolo Haly de iuditiis. Preclarissimus in iuditijs astrorum Albohazen Haly filius Abenragel nouiter impressus et fideliter emendatus &c, A-C8 D-N6 a2, cc. LXXXIIII [2]; frontespizio stampato in rosso e nero. Esemplare della Bibl. Naz. Braidense, Milano. Bibliografia relativa: Riccardi I 2 511; Houzeau-Lancaster 3870; Grassi p. 8; Danesi-Maschietto A 25;
marzo 1551, Basileae, Ex officina Henrichi Petri, in folio, a4 b6 A-Z6 Aa-Kk6 Ll8, cc. [10], pp. 410, cc. [1], con il titolo Albohazen Haly filii Abenragel Libri de iudiciis astrorum summa cura & diligenti studio de extrema barbarie uindicati, ac Latinitati donati, per Antonium Stupam Rhoethum Praegalliensem. Additus est huic authori index capitum singularum octo partium, seu librorum, quò lector faciliùs inueniat quaestionem sibi oblatam. Esemplare della Merton College Library, Oxford. Bibliografia relativa: Caillet I 149 e II 6684; Houzeau-Lancaster 3870; Grassi p. 1; Zinner n. 2007;
1571, Basileae, ex officina Henricpetrina, in folio, cc. [14], pp. 586, cc. [1], con il titolo Albohazen Haly filii Abenragel, scriptoris Arabici, De iudiciis astrorum libri octo doctorum aliquot virorum opera in Latinum sermonem conuersi, postremo autem summa cura & diligenti studio à barbarie vindicati & puritati linguæ donati, per Antonium Stupam Rhaetum Prægalliensem. Accessit huic operi hac demum editione, Compendium duodecim domorum coelestium, ex clarissimis et vetustissimis authoribus [...] collectum [...] authore Petro Liechtenstein. Vnà cum sufficienti indice capitum in singulis libris comprehensorum, quò lector quæstionum oblatam facilius inueniat. Esemplare dell’University College London. Bibliografia relativa: Riccardi I 2 511; Houzeau-Lancaster 3870; Caillet I 150 e II 6684.
Le ultime 3 edizioni sopra citate sono talora attribuite a Peter Liechtenstein, che ne fu il curatore (vedi Caillet e Houzeau-Lancaster).