★ Cardano, Gerolamo [1501-1576]. Hieronymi// Cardani Medici Medio//lanensis, Libelli dvo.// Vnus, de Supplemento Almanach.// Alter, de Restitutione temporum.// & motuum coelestium// Item Geniturae LXVVI. insignes casi//bus & fortuna, cum expositione. Norimbergae, apud Io. Petreium. Anno M.D.XLIII (1543). [Al recto di dd5: Norimbergae, apvd Ioannem// Petreivm].
In 4° (19.5 cm), A-Z4 aa-cc4 dd6, cc. [109] [1 bianca]. Capilettera. Ritratto di Gerolamo Cardano al frontespizio. 68 oroscopi nel testo. Il verso della carta [109] è bianco. Dedica a Filippo Archinto senza luogo né data.
Prima edizione completa.
Prima edizione effettiva, con il titolo Hieronimi Castilionei Cardani Medici Mediolanensis Libellus qui dicitur suplementum almanach. Libellus alius de restitutione temporum & motuum coelestium. Quinque principum geniture cumexpositione. Quinque eruditorum virorum geniture cum expositione, [Al colophon: Mediolani [Milano], per Io. Antonium Castellioneum, 1538, die II mensis Octobris], in 4°, A8 B-E4 F6, cc. [30], con ritratto xilografico di Cardano al frontespizio. Carattere gotico. Esemplari: Bibl. Universitaria Bologna; Bibl. Apostolica Vaticana; Bibl. Naz. Vittorio Emanuele III, Napoli (mutilo); Bibl. Universitaria, Pavia (mutilo); Bibl. Vallicelliana, Roma; Bibl. Accademia nazionale dei Lincei e Corsiniana, Roma (mutilo); Bibl. Naz. Universitaria, Torino; Bibl. D’Arte Museo Civico Correr, Venezia; Bibl. Civica Bertoliana, Vicenza; Bayerische Staatsbibliothek München (esemplare incompleto); Bibl. Mazarine Paris; Bibl. Interuniversitaire Sainte Geneviève, Paris; British Library.
I Libelli duo sono stati inoltre ristampati nell’opera intitolata Libelli quinque (infra). L’Opera Omnia è stata pubblicata nel 1663, Lugduni [Lyon], sumptibus Ioannis Antonii Huguetan, & Marci Antonii Ravaud, 10 volumi in folio (35.5 cm), con i seguenti temi-titoli: Vol. I. Philologica, logica, moralia (cc. [23], pp. 705 [1], cc. [12]). II. Moralia quaedam, et physica (cc. [2], pp. 736, cc. [19]. III. Physica (cc. [2], pp. 713 [1], cc. [22]). IV. Arithmetica, geometrica, musica (cc. [4], pp. 630). V. Astronomica, astrologica, onirocritica (cc. [4], pp. 728. VI. Medicinalium primus (cc. [8], pp. 923 [1 bianca]). VII. Medicinalium secundus (cc. [4], pp. 515 [i.e. 509] [1 bianca]). VIII. Medicinalium tertius (cc. [2], pp. 806. IX. Medicinalium quartus (cc. [4] 570). X. Opuscula miscellanea ex fragmentis & paralipomenis (cc. [4], pp. 585 [1], cc. [8]. Esemplare della Manchester University. Bibliografia relativa: Riccardi I 256-260; Caillet I 2011.
Per le note biografiche su Cardano vedi la scheda n. 1417.
L’opera, la sesta a stampa di Cardano, si compone di due parti: la prima è il rifacimento notevolmente ampliato del Supplemento Almanach (già, come detto, edito nel 1538 in editio minor) e occupa 20 carte. La seconda contiene la De restitutione temporum, ed è in questa che sono riprodotti i 68 oroscopi di cui ho già accennato, tutti in forma quadrata. In particolare, possono ricordarsi gli oroscopi di Francesco Petrarca, Trapezuntio, Francesco Filelfo, Fazio Cardano (padre dell’Autore), Paolo III, l’Imperatore Carlo V, Ludovico Sforza, Cicerone, Martin Lutero, Erasmo, Andrea Alciato, Albohazen Haly, Gerolamo Cardano, Giovanni de’ Medici, un anonimo effemminato, un anonimo cieco, Nerone, Francesco Sforza, Enrico d’Inghilterra, Leone X, Giulio II, un anonimo mostro, un bambino infelice, una donna morta avvelenata, le città di Milano e Firenze, Pico della Mirandola, Regiomontanus.
Il Supplemento Almanach ha natura prevalentemente astronomica o, meglio, fornisce le nozioni astronomiche necessarie per praticare l’astrologia, della quale l’Autore dà al lettore i parametri fondamentali.
Il De restitutione temporum è, come si è visto, una lunga serie di esempi, preceduta da critiche costruttive di carattere astronomico nei confronti di Ptolemaeus (sulla identificazione del moto del Sole, della Luna e degli altri Pianeti).
Il Libelli duo è opera importante, che dimostra la profonda conoscenza dell’astrologia da parte di Cardano.
Esemplari (non esaustivamente): BNF (3); Bibl. Mun. Rouen; Observatoire de Paris; Universitätsbibliothek Tübingen; Universitätsbibliothek Leipzig; Universitätsbibliothek Heidelberg; Niedersächsische Staats und Universitätsbibliothek, Göttingen; Thüringer Universitäts und Landesbibliothek, Jena; Herzog August Bibliothek, Wolfenbüttel; Staatsbibliothek Berlin; Bayerische Staatsbibliothek München; Stiftsbibliothek Aschaffenburg; Ratsschulbibliothel Zwickau; Universitätsbibliothek Freiburg; Sächsische Universitäts und Landesbibliothek, Dresden; Landesbibliothekszentrum Rheinland-Pfalz, Pfälzische Landesbibliothek, Speyer; British Library; Corpus Christi College Library, Oxford; University of London, Warburg Institute; Cambridge University; University of Essex; Aberdeen University; University College London; Bibl. Nacional Madrid (2); Universitätsbibliothek Basel; Österreichische Nationalbibliothek Wien (2); Harvard University, Houghton Library; University of Oklahoma; Linda Hall Library, Kansas City (2); The National Library of Medicine of the USA; Burndy Library, San Marino, California; New York Public Library Research (2); University of Illinois; Yale University; Yale University Medical Library; Catholic University of America, Washington; University of Montréal, Québec; Australian National University, Canberra; Alexander Turnbull Library, New Zealand.
Bibliografia: Riccardi I 1 250 (“raro”); Zinner n. 1815; Houzeau-Lancaster 4826; Caillet I 2013 (“édition rarissime”); Rosenthal 3387 (“trés rare”); Grassi p. 132; Catalogo dell’Università di Padova n. 6.