★ Titi[s], Placido (de) (“Didacus Prittus”) [1601-1668]. Physiomathematica, sive Coelestis Philosophia. Naturalibus hucusq[ue] desideratis ostenta principijs. Avctore D. Placido De Titis Pervsino Oliuetanae Congregationis Monacho. Mediolani [Milano], A Io. Baptista Malatesta, R. Cq; Typographo [1650]. [Titolo al recto della carta [5], in cornice xilografica: Quaestionvm Physiomathematicarvum Libri tres In quibus Ex naturae principijs hucusq[ue] desideratis demonstratur Astrologiae pars illa, quae ad Meteorologiam, Medicinam, Nauigium, & Agricolturam spectat. Cvm XII. Exemplis in fine. Avctore Didaco Pritto Pelvsiensi. Ad Eminentissimum, & Reuerendissimum Caesarem Fachenettvm S.R.E. cardinalem Senogalliae Episcopum. Mediolani, Ex Typographia Io. Baptistae Malatestae Reg ac cameralis Impraessoris. De consensu Superiorum. [1650].
In 4° (22.5 cm), ☩4 ☩4 A-Z4 Aa-Pp4 Qq2 Rr-Ss4, cc. [8], pp. 323 [1 bianca]. Gli errata sono alle pp. 321-323. 9 incisioni su rame (una ripiegata) tra le pagine 308 e 309, fuori testo, di natura astrologica. Marca al frontespizio (un’anfora al cui centro figura il volto di un uomo-leone). Capilettera e testatine. L’opera è divisa in 3 libri, ognuno dei quali ha proprio frontespizio. 15 oroscopi e schemi astrologici incisi in legno nel testo alle pp. 273, 277, 281, 283, 290, 292, 293, 294, 296, 297, 299, 301, 302, 304 e 306. Sono bianchi i verso della prima, della quinta e dell’ultima carta. L’imprimatur (Die 20. Septembris 1650) si trova al verso della carta [3] iniziale. L’approbatio di Timotheus de Perusia è al recto della carta [2] ed è datata Ex Monasterio nostro S. Michaelis in Busco Bononiae die 27 Octobris 1650. Dedica a Cesare Fachenetti, Cardinale di Senigallia datata al recto della carta [7] Mediolani Kalendis Maij 1647 (1 maggio 1647).
Prima edizione.
Opera importante, generalmente ritenuta (ma non è vero: vedi le opere, anteriori di qualche anno, descritte nelle schede precedenti, e soprattutto il fondamentale De modis directionum) la prima di astrologia che De Titi ha scritto. In essa De Titi si pone il problema, già affrontato da Tolomeo, del momento nel quale calcolare l’oroscopo natale, momento in effetti di difficile accertamento a causa dell’imprecisione degli orologi. Lo risolve affermando che il vero momento natale è quello determinato dal pianeta dominante la congiunzione di Sole e Luna, o l’opposizione di tali luminari, che immediatamente precede la nascita. L’opera contiene inoltre una trattazione sui criteri di domificazione, tema già affrontato nel De modis directionum: De Titi ne elenca 7 (tra cui quelli di Regiomontano e Campano), nonché il suo proprio, utilizzato ancora oggi in via pressoché esclusiva con il nome di Sistema placidiano o di Placidus.
Quella descritta sopra è la prima edizione dell’opera: quella cui è attribuita la data del 1646 (o del 1647: Houzeau-Lancaster 5173) in realtà non esiste, essendo il frutto di un equivoco di datazione, determinato sia dall’assenza della data al frontespizio, sia dalla data (1647) della dedica. Mi hanno convinto di questa conclusione la data dell’approbatio (27 ottobre 1650) e quella dell’imprimatur (20 settembre 1650), nonché il fatto che l’edizione del 1675 è qualificata secunda editione; la data della dedica, anteriore di 3 anni, non è elemento decisivo nella direzione opposta. Ho inoltre riprodotto la carta del titolo “interno” perché mi sono reso conto di un equivoco in cui è incorso certamente Melzi (che ha ritenuto Questionum physiomathematicarum opera diversa da Physiomathematica) e forse anche Riccardi (entrambi infra citati).
Esemplari: British Library; Cambridge University; Bodleian Library, Oxford; Niedersächsische Staats und Universitätsbibliothek, Göttingen; Gottfried Wilhelm Leibniz Bibliothek, Hannover; Universitätsbibliothek Greifswald; Herzog August Bibliothek, Wolfenbüttel; Bayerische Staatsbibliothek München; Universitätsbibliothek Augsburg; Bibl. Méjanes, Aix-en-Provence; Bibl. Interuniversitaire Sainte Geneviève, Paris; Observatoire de Paris; BNF; Bibl. L’Alcazar, Marseille (con data attribuita 1646); Österreichische Nationalbibliothek Wien; Universitätsbibliothek Basel; IDS Zürich Zentralbibliothek; Bibl. Naz. Braidense, Milano; Bibl. Augusta Perugia; Bibl. Naz. Centr. Vittorio Emanuele II, Roma; Bibl. Guido Horn d’Arturo, Dipartimento di Astronomia Univ. di Bologna; Bibl. Giovardiana, Veroli (con data attribuita 1646); Bibl. Naz. Centr. Firenze (esemplare mutilo, con data attribuita 1646); Cornell University, New York; Brigham Young University Library, Utah.
Bibliografia: Bruni-Evans 5321; Gardner 1223; Thorndike VIII pp. 302-303; Houzeau-Lancaster 5173; Riccardi II II 150; Grassi p. 688; Caillet III 10734; Piantanida 1618 (con data attribuita 1646); Melzi II 376.
Altre edizioni:
- 1675, Mediolani, ex typographia Francisci Vigoni. Superiorum Permissu, in 4°, 23 cm, ✝-✝✝4 A-Z4, Aa-Ss4; A-D4, cc. [8], pp. 319 [1], cc. [4]; pp. 31 [1]. [1] carta più volte ripiegata (55x17.5 cm), con il titolo Physiomathematica, siue Coelestis philosophia naturalibus hucusque desideratis ostensa principijs. Auctore D. Placido de Titis Perusino Oliuetanae Congregationi monacho. Cum nuperrimis ad Placidianam doctrinam additamentis, excerptis ex 3. libro astronomicarum rerum praemittendarum ad futuram Astrologiam Italicam, a Cursino Francobracci ex Africano Scirotha Romano, in hac secunda aeditione ad operis calcem appositis. L’opera di “Cursino Francobacci” è stata stampata anche autonomamente ed è descritta sub Cursino Francobacci, il cui vero nome era Francesco Brunacci. Esemplare della Bibl. Naz. Braidense, Milano. Bibliografia relativa: Gardner 1224; Bezza I 196; Houzeau-Lancaster 5173; Piantanida 1618; Bruni-Evans 5322; Thorndike VIII pp. 302-303;
- 1789, London, printed by W. Justins, Blackfriars; and sold by Mr. Bew, Paternoster Row; Mr. Richardson, under the Royal Exchange; Mr. Mathews, in the Strand; Mr. Debrett, Piccadilly; Messrs. M. and J. Sibly, Goswell-Street; and Mr. Edmund Sibly, Brick-Lane, Spitalfields, M,DCC,LXXXIX., traduzione di Ebenezer Sibly, in 8°, pp. 254, cc. [1], con il titolo Astronomy and elementary philosophy translated from the Latin of Placidus de Titus [sic] Wherein is shewn, from Physical and Astronomical Principles, the Nature of Atmospherical Influx, communicated to Earthly Substances by the Motion, Aspects, and Position of the Heavenly Bodies, in forming the whole Anima of Nature, particularly in Man, the Epitome of the Creation!-The World in Miniature!-The whole comprehending, by these efficient Causes and their Effects, the true Doctrine of calculating Nativities, in so plain and simple a Method, as to be perfectly attainable by the meanest Capacity, and in a Manner superior to any yet published in the English Language. To which are added, introductory notes and observations, with a concise method of judging horary questions select Aphorisms, and every other Requisite to elucidate Elementary Agency, and to form a complete Body of Astral Knowledge. The whole carefully revised by M. Sibly. Esemplari: British Library; Manchester University; National Library of Scotland; Staatsbibliothek Berlin; Bibl. Nacional Madrid; San Diego State University; Northwestern University, Illinois; Monash University, Melbourne. Bibliografia relativa: Houzeau-Lancaster 5173;
- 1789-1790, London, printed by W. Justins; and sold by Mr. Bew; Mr. Richardson; Mr. Mathews; Mr. Debrett; Messrs. M. and J. Sibly; and Mr. Edmund Sibly, in 8°, A-Z4 2A4 2B2; A-C4 E-U4 X-Z2 2A-2B2 2C4 , pp. 187 [1 bianca], cc. [6 con incisioni]; 179 [1], cc. [36 con incisioni], con il titolo A Collection of thirty remarkable Nativities to illustrate the canons, and prove the true principles of elementary philosophy transformed from the latin of Placidus de Titus. Astronomy and elementary philosopy, Translated from the Latin of Placidus de Titus. To which are added introductory notes and observations. The whole carefully revised by M. Sibly. Supplement containing the nativity of that wonderful phenomenon Oliver Cromwell, calculated methodically, according to the Placidian canons by the ingenious John Partridge. To which is prefixed, Primum Mobile, or a complete set of Astronomical Tables, for the exact calculation and direction of Nativities […] beautified and embellished with thirty-six elegant engravings. Il Supplement with a set of astronomical tables and also a collection of thirty remarkable nativities di pp. 179 [1], è di John Partridge e fu pubblicato nel 1790 (è oggetto di autonoma scheda sub John Partridge). Esemplari: Bibl. Central de la Marina, Madrid; University of London; Dr.William’s Library, London; Manchester University; Staatsbibliothek Berlin; UCLA Library, Los Angeles; Henry Huntington Art collections and Botanical Gardens, San Marino, California; Yale University, Seeley G. Mudd Library; Johns Hopkins University, Baltimore; University of Queensland, St. Lucia Campus Library, Brisbane. Bibliografia relativa: Houzeau-Lancaster 5478 e 5173.
- 1789, traduzione ed elaborazione a cura di Ebenezer Sibly, descritta nella scheda n. 7484 bis, integrata, quest’ultima, da un Supplement with a set of astronomical tables and also a collection of thirty remarkable nativities di John Partridge e Manoah Sibly, pubblicato nel 1790 e oggetto della scheda n. 5907.