<<   N. 7711   >>

★ Stöffler, Johannes [1452-1531]. Almanach noua plurimis annis venturis// inseruentia: per Ioannem Stoefflerinum// Iustingensem & Iacobum Pflaumen Vl//mensem accuratissime supputata: & toti// fere Europe dextro sydere impartita; [al recto della terza carta:] Joannis de Monteregio Germano[rum] de//coris: etatis nostre Astronomo[rum] principis:// cu[m] additio[n]ibus Joannis Stoefflerini Ju//stingensis et Jacobi pflaum Ulme[n]sis: Zile//mano[rum]: in Ephemerides aut diurnales co[m]mentarium foeliciter incipit [Al verso dell’ultima carta: Opera arteq[ue] impressionis mirifica viri solertissimi Joannis Reger Anno salutis christi do//mini 1499 Jdibus Februarijs haec Ephemerides noue explete atque absolute sunt Ulme.// Lector Vale] (13 febbraio 1499).

In 4° (23 cm), senza segnatura, cc. [520], 40-41 righe per pagina. Al recto della carta [9] incisione dello schema degli aspetti possibili tra i Pianeti; al recto della carta [15] Figura coeli gnalis Magisterij astrologiae; il verso della carta [16] e la carta [17] sono bianchi. Capilettera xilografici. Carattere corsivo.

Editio princeps.

Stöffler, astronomo e astrologo tedesco, fu maestro di Melanchton. Morì sul colpo, riferisce Spurek (pagina 238), travolto dal crollo di una libreria.

Sono, quelle descritte qui, effemeridi precedute da alcune carte nelle quali ne è spiegato l’uso. Si danno istruzioni di carattere generale sul significato delle posizioni dei Pianeti e dei loro aspetti ai fini della pratica dell’astrologia giudiziaria e, infine, si insegna come fare un oroscopo. Stöffler cominciò ad elaborare queste effemeridi lavorando in base ai calcoli di “Regiomontanus”.

A Stöffler è stata attribuita la più risalente predizione (o, meglio, l’idea) del Secondo Diluvio Universale per il 20 febbraio 1524, in conseguenza di una sua notazione, proprio nell’opera qui descritta, di un’anomala concentrazione di Pianeti nel Segno dei Pesci, Segno d’acqua, interpretata, tale concentrazione, in senso (assurdamente) letterale: molti Pianeti in segno d’acqua = molta acqua = Diluvio numero 2. In realtà, si trattò a mio parere di un’errata interpretazione e quindi attribuzione, quantomeno con riferimento all’opera qui descritta, nella quale non sono riuscito a cogliere quel riferimento. Rinvio alla scheda n. 18 per un ampio commento sul tema.

Esemplari (non esaustivamente): Bibl. Apostolica Vaticana; Bibl. Com. Como; Bibl. Palatina Parma; Bibl. Palacio Real Madrid; Bibl. Capitular y Colombina, Sevilla; Observatoire de Paris; Bibl. Mazarine Paris; BNF; Royal Observatory Edinburgh; Glasgow University; British Library; Cambridge University; Bodleian Library, Oxford (2); Wellcome Library; University College London (in frammento); Manchester University; Bayerische Staatsbibliothek München; Staatsbibliotek Berlin; Library of Congress; Henry Huntington Library Art Collections and Botanical Gardens, San Marino, California.

Bibliografia: G.W. M44052; Hain-Copinger 15085; Klebs 934.1; Houzeau-Lancaster 14471; Zinner n. 736; Thorndike V p. 181 (scrive che in questa edizione, che ha direttamente consultato, sembrerebbe esservi un riferimento al timore di un secondo Diluvio universale per il 1504, diverso da quello ipotizzato fra l’altro dallo stesso Johann Stöffler per il febbraio 1524: è un riferimento che, come già ho rilevato, non ho colto nel testo, nel quale non figurano del resto previsioni); Brunet V 548; Graesse VI 1 502 [vedi anche sub “Regiomontaus”]; Grassi p. 669.

Altre edizioni, che riguardano però effemeridi di anni diversi:

2 gennaio 1504 [Al colophon: Venetijs, Petrus Liechtensteyn 1504 die 2 Januarij]; effemeridi dal 1504 al 1531, A-B8 C12 D10 A-Z14 §A-§E14, cc. [429] [1 bianca], con il titolo Almanach noua plurimis annis venturis inseruientia: per Ioannem Stoefflerinum Iustingensem & Iacobum Pflaumen Vlmensem accuratissime supputata & toti fere Europe dextro sydere impartita. Esemplari: Bibl. Interuniversitaire Sainte Geneviève, Paris; BNF; Universitätbibliothek Würzburg (2); Stadtbibliothek Bamberg; Sächsische Landesbibliothek Staats und Universitätsbibliothek, Dresden (con data 1503); Bibl. Casanatense, Roma (2); Bibl. umanistica, Sede di Lettere, Firenze; Bibl. Naz. Universitaria, Torino (mutilo). Bibliografia: Houzeau-Lancaster 14471; Grassi p. 669;

3 gennaio 1506 [Al colophon: Venetiis, Petrus Liechtenstein die 3 Ianuarij 1506], in 4°, A-B8 C12 D10 C-Z14 §A-§E14, cc. [388], con il titolo Almanach nova plurimis annis venturis inservientia Per Joannem Stoefflerinum Justinge[n]sem et Jacobum Pflaumen Ulmansem accuratissime supputata […] per gli anni 1506-1531. Esemplari: Bibl. Naz. Centrale Firenze; University College London; Österreichische Nationalbibliothek Wien; Det Kongelige Bibliotek, Copenhagen; Bibl. Mun. D’étude et d’information, Grenoble; Staatsbibliothek Berlin; Niedersächsische Staats und Universitätsbibliothek, Göttingen; Herzog August Bibliothek, Wolfenbüttel (2); Alte Bibliothek der Abtei Ottobeuren; Universitätbibliothek Leipzig. Bibliografia: Houzeau-Lancaster 14471; Brunet V 548; Graesse VI 1 502; Grassi p. 670 (anche per un Almanach pubblicato lo stesso anno dallo stesso stampatore, ma riferito agli anni 1507, 1531);

3 gennaio 1507 [Al colophon: Venetiis, sub hemispherio Veneto, Petri Liechtenstein die 3. Ianuarii 1507], in 4°, A-B8 C12 D10 D-Z14 A-E14, cc. [388], con il titolo Almanach noua plurimis annis venturis inseruientia: per Ioannem Stoefflerinum Iustingensem & Iacobum Pflaumen Vlmensem accuratissime supputata & toti fere Europe dextro sydere impartita. Esemplari: Bibl. Statale del Monumento Nazionale, Cassino, Frosinone; Bibl. Lorenzo Leoni, Todi; Bibl. Accademia delle Scienze, Torino; Bibl. Naz. Centr. Vittorio Emanuele II, Roma; Bibl. universitaria Alessandrina, Roma; Bibl. Casanatense, Roma; Österreichischer Bibliothekenverbund; Bibl. Universitaire Strasbourg; Bibl. Interuniversitaire Sainte Geneviève, Paris; Observatoire de Paris; BNF (2); Bibl. Rennes Métropole, Les Champs Libres; Universitätsbibliothek Basel; Bibl. Central de Marinha, Portugal; University College London; British Library; Staatsbibliothek Berlin (2); Staats und Stadtbibliothek Augsburg; Universitätbibliothek Würzburg; Bibliothek der Ludwig Maximilian Universität München; Universitätbibliothek Tübingen; Universitätbibliothek Augsburg; Thüringer Universitäts und Landesbibliothek, Jena; Niedersächsische Staats und Universitätsbibliothek, Göttingen; Adler Planetarium, Chicago; University of Michigan; New York Public Library Research; Columbia University, New York; Brown University, Providence, Rhode Island; Yale University; Trinity College, Connecticut; Smithsonian Institution, Washington; University of Texas, Austin. Bibliografia: Houzeau-Lancaster 14471; Adams S 1882; Brunet V 548; Graesse VI 1 502; Grassi p. 660;

[1509], Viennae, Wintenburg, Canon Joannis de Monte Regio in Ephemerides, in 4°. Esemplare della Cambridge University;

1512, Impressum Opphenheym, per Jacobum Köbel, [ ]6 [ ]12 A-D6 E8 F-K6 L4 M-N6, cc. xii lxxxviii, carattere gotico, con il titolo Elucidatio fabricae vsusque astrolabii a Ioanne Stoflerino […]. Esemplare dell’Osservatorio Astronomico, Roma;

3 gennaio 1513 [Al colophon: Venetiis, Petrus Liechtenstein die 3 Januarij anno 1513], in 4°, A-B8 C12 D10 K-Z14 §A-§E14, cc. [304], con il titolo Almanach nova plurimis annis venturis inservientia: Per Joannem Stoefflerinum Justingensem et Jacobum Pflaumen Ulmen sez accuratissime supputata et toto fere Europe dextro sydere impartita. Esemplari: Staatsbibliothek Berlin; Museo Naval, Madrid; Bibl. Mun. D’étude et du Patrimoine, Toulouse; Österreichischer Bibliothekenverbund (2); Staats und Stadtbibliothek Augsburg; Thüringer Universitäts und Landesbibliothek, Jena; Universitätbibliothek Tübingen; Württembergische Landesbibliothek Stuttgart; Universiteit Leiden; Bibl. Com. Augusta, Perugia; Bibl. Civica Bertoliana, Vicenza (mutilo). Bibliografia: Houzeau-Lancaster 14471; Graesse VI 1 502; Grassi p. 670;

3 gennaio 1518, Venetijs in edibus Petri Liechtenstein [Al colophon: Venetiis, in edibus Peter Liechtenstein die 3 Januarii], in 4°, cc. [228], relativamente agli anni 1518-1531. Esemplari: British Library; Bibl. Mun. Angers; Universitätsbibliothek Basel; Universitätbibliothek Tübingen; Bibl. Civica Cuneo. Bibliografia: Houzeau-Lancaster 14471; Brunet V 548; Graesse VI 1 502;

★ 1521// Venetijs, in edibus// Petri Liechtenstein [al colophon: Petrus Liechtenstein// Anno 1521 Venetijs], in 4° (20.6 cm), A-B8 C12 D10 e il gruppo [ ]1 II-VII8 [ ]7 per ciascuno degli anni da 1521 a 1531 (effemeridi), cc. [192]. Titolo in rosso e nero. Carattere gotico. Al verso dell’ultima carta stemma in rosso e nero di Petrus Liechtenstein, a piena pagina, con il titolo Almanach Noua// Plurimis annis venturis îseruentia: Per// Joannē Stoefflerinū Justingēsez// et Jacobum Pslaumē Ulmē//sem accuratissime suppu//tata & toti fere Eu//rope dextro// sydere im//partita. Esemplari: Staatsbibliothek Berlin; Universitätsbibliothek Augsburg; Bayerische Staatsbibliothek München (2); Württembergische Landesbibliothek Stuttgart; Médiathèque de l'agglomération Troyenne, Troyes; Observatoire de Paris; Bibl. Universitaria Alessandrina, Roma; Bibl. Universitaria Bologna; Bibl. Universitaria, Pisa; Bibl. Angelica, Roma; Bibl. dell'Archivio provinciale dei frati minori cappuccini, Mestre; Universiteit Leiden; Bodleian Library, Oxford (mutilo); University of Michigan; Adler Planetarium, Chicago; Columbia University, New York; New York Public Library Research; Brown University, Providence, Rhode Island; Trinity College, Hartford, Connecticut; Yale University; Smithsonian Institution, Washington; University of Texas, Austin; University of Illinois; Burndy Library, San Marino, California; Henry Huntington Library Art Collections and Botanical Gardens, San Marino, California; San Diego State University; State Library of Victoria, Melbourne. Bibliografia relativa: Houzeau-Lancaster 14471; Thorndike V p. 181;

5 maggio 1522 [Al colophon:Venetijs, mandato & expensis nobilis viri Luceantonij de giunta florentini 1522. die 5, Maij], in 4°, A-B8 C12 D10 A-Z14 1524-153114, cc. [150], effemeridi per gli anni 1522-1531. Esemplari: Staatsbibliothek Berlin; Staats und Stadtbibliothek Augsburg; Sächsische Landesbibliothek Staats und Universitätsbibliothek, Dresden; Bibl. Naz. Centr. Vittorio Emanuele II, Roma; Det Kongelige Bibliotek, Copenhagen; Bibl. Universidad de Barcelona. Bibliografia: Houzeau-Lancaster 14471; Adams S 1883; Grassi p. 670 (anche per ephemerides per gli anni 1524-1531, stesso luogo e stesso stampatore);

[1531], Tubingae, Ephemeridum opus Joannis Stoefleri [...] Joannis de Monteregio astronomi celeberrimi commentarium in Ephemerides, cum additionibus Joan. Stoefleri justingensis. Esemplari: Bibl. Mun. d’étude et d’information, Grenoble; British Library. Bibliografia relativa: Zinner n. 1469;

1533, Parisiis, apud Galiotum a Prato, a-h4 i6 A-Z8/6 Aa-Rr6/8, in 4°, cc. [318], Ephemeridum opus Ioannis Stoefleri iustingensis mathematici, a capite anni redemptoris Christi MDXXXII in alios XX proxime subsequentes, ad veterum imitationem accuratissimo calculo elaboratum [Ioannis de Monteregio astronomi celeberrimi comentarium in Ephemerides; cum additionibus Ioan. Stoefleri]. Esemplare della Bibl. Capitular y Colombina, Sevilla. Bibliografia relativa: Zinner n. 1546;

luglio 1542 [Al colophon: Venetijs, apud haeredes Luceantonij Iuntae, 1542, mense Iulio], in 4°, ✳4 A-I8 K6 1543-156614, cc. [4] 78 [196], con il titolo Almanach nouum Petri Pitati Veronensis mathematici, superadditis annis quinque supra vltimas hactenus in lucem editas Ioannis Stoefleri Ephemeridas. 1551, ad futurum Christi annum 1556. Isagogica in coelestem astronomicam disciplinam. Tractatus tres per breues de Electionibus, reuolutionibus annorum, & mutatione aeris. Esemplare della Bibl. Naz. Braidense, Milano;

1544 [Tubingae] [Vlricus Morhardus], con il titolo Almanach no//vvm Petri Pitati Veronensis// Mathematici, Superadditis annis quinque supra ultimas// hactenus in lucem editas Ioannis Stoefleri Ephe//meridas. 1551. ad futurum Christi an//num M.D.LVI.// Isagogica in coelestem astronomicam disciplinam.// Tractatus tres perbreues de Electionibus, Reuolutioni//bus annorum, & mutationes aeris.// Item horariae Tabulae per altitudinem Solis in die, ac stel//larum in nocte ad medium sexti climatis.// Omnibus his diligentissime recognitis & emendatis.// Adest etiam candidissime lector seorsum impressum Ephemeridum supplementum autho//ris eiusdem, in quo primi mobilis Tabulae Ascensionum gradibus, atq[ue] Zodiaci per mi//nuta quaeq[ue] singulariter inseruientes. Ortus, & occasus, coeliq[ue] mediationes tam stella//rum fixarum, quàm planetarum latitudinem utranq[ue] poßidentium. Directionum quoq[ue]// tabulae cum expeditißima positionis circuli inuestigatione cum latitudine, uel sine. Casti//gata demum paßionis Dominicae, breuisq[ue] admodum calendarij reformationis Epitome.// Quae omnia hic venali codice exibentur, in 4°, 21 cm, ✳4 A-I8 K6 1-1314, cc. [4] 78 [182]; in ✳4 verso ritratto di Johann Stöffler all’età di 79 anni. Dedica a Matteo Giberti, Vescovo di Verona. Il Supplementum, pur se annunciato nel titolo, non c’è. Esemplare della Bibl. Accademia delle Scienze, Torino. Bibliografia relativa: Zinner n. 1855 (ai nn. 1947 e 1976 cita successive edizioni del 1548 e del 1549 di Morhard, Tübingen).